Centralna Baza Orzeczeń Sądów Administracyjnych

Wojewódzki Sąd Administracyjny w Gliwicach w składzie następującym : Przewodniczący Sędzia NSA Tadeusz Michalik (spr.) Sędziowie Sędzia WSA Beata Kozicka Sędzia WSA Andrzej Matan po rozpoznaniu w trybie uproszczonym w dniu 7 października 2015 r. sprawy ze skargi P. G. - redaktora naczelnego A na bezczynność Zarządu Okręgowego Polskiego Związku [...] w K. w przedmiocie udostępnienia informacji publicznej 1) zobowiązuje Zarząd Okręgowy Polskiego Związku [...] w K. do załatwienia wniosku skarżącego z dnia [...] roku; 2) stwierdza, że bezczynność organu nie miała miejsca z rażącym naruszeniem prawa; 3) zasądza od Zarządu Okręgowego Polskiego Związku [...] w K. na rzecz skarżącego kwotę 357 złotych (słownie: trzysta pięćdziesiąt siedem złotych 00/100) tytułem zwrotu kosztów postępowania sądowego

Wnioskiem z dnia [...] redaktor naczelny dziennika A P.G., wystąpił do Zarządu Okręgowego Polskiego Związku [...] (w skrócie ZO PZ[...]) w K. na podstawie art. 4 ust. 1 i art. 11 ust. 1 ustawy z dnia 26 stycznia 1984 r. Prawo prasowe (Dz. U. z 1984 r Nr 5, poz. 24 ze zm. - dalej "u.p.p."), o udzielenie informacji poprzez przysłanie kopii protokołów i podjętych uchwał z posiedzeń Zarządu Okręgowego PZ[...] odbytych do chwili obecnej w roku 2015, w formie kserokopii przesyłką pocztową lub skanów pocztą email na adres - [...].

Wobec nieotrzymania wnioskowanej informacji skarżący P.G. pismem z dnia [...] złożył do Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Gliwicach skargę na bezczynność Zarządu Okręgowego Polskiego Związku [...] w K. w kwestii udzielenia informacji publicznej. Organowi zarzucił naruszenie art. 4 ust. 1 ustawy z dnia 06 września 2001 r. o dostępie do informacji publicznej (Dz. U. Nr 112 poz. 1198 ze zm. - dalej "u.d.i.p.") poprzez bezczynność organu w udzieleniu prasie informacji publicznej. Wnosił o zobowiązanie ZO PZ[...] do udzielenia informacji zgodnie z wnioskiem z dnia [...] w ciągu 14 dni i zasądzenie od organu na rzecz skarżącego kosztów postępowania, w tym kosztów zastępstwa procesowego oraz opłaty skarbowej od pełnomocnictwa.

według norm przepisanych.

W uzasadnieniu skarżący wskazał, że organ otrzymał wniosek w dniu [...] i do dnia [...] tj. w ciągu 14 dni przewidzianych przez art. 13 ust. 1 u.d.i.p., wnioskowanej informacji nie udzielił, ani nie wykonał żadnej czynności w sprawie, o których mówią art. 13 - art. 17 u.d.i.p. Skarżący podniósł, iż zgodnie z art. 4 ust. 1 u.p.p., przedsiębiorcy i podmioty nie zaliczone do sektora finansów publicznych oraz nie działające w celu osiągnięcia zysku są obowiązane do udzielenia prasie informacji o swojej działalności, o ile na podstawie odrębnych przepisów, informacja nie jest objęta tajemnicą lub nie narusza prawa do prywatności. Poprzedzający ten przepis art. 3a u.p.p., dodany do tej ustawy w wyniku jej nowelizacji dokonanej przez u.d.i.p., stanowi natomiast, iż w zakresie prawa dostępu prasy do informacji publicznej stosuje się przepisy u.d.i.p.

W opinii skarżącego, z powyższych regulacji wynika, że udostępnianie informacji publicznej prasie odbywa się w trybie u.d.i.p. Zatem w świetle art. 3a u.p.p. dla wskazania właściwego trybu dostępu do określonej informacji, w sytuacji, gdy wnioskuje o nią prasa, decydujące znaczenie ma ocena charakteru tej informacji oraz charakteru adresata wniosku. W sytuacji bowiem, gdy wniosek taki będzie dotyczył informacji publicznej i zostanie skierowany do podmiotu zobowiązanego na mocy art. 4 ust. 1 u.d.i.p. do udostępniania informacji publicznych, właściwym dla jego załatwienia będzie tryb określony w przepisach u.d.i.p., a tak jest w niniejszej sprawie.

Dalej skarżący podniósł, że zgodnie z art. 4 ust. 1 pkt 5 u.d.i.p. do udzielenia informacji publicznej zobowiązane są nie tylko władze publiczne, ale także podmioty reprezentujące inne osoby lub jednostki organizacyjne, które wykonują zadania publiczne lub dysponują majątkiem publicznym, oraz osoby prawne, w których Skarb Państwa, jednostki samorządu terytorialnego lub samorządu gospodarczego albo zawodowego mają pozycję dominującą w rozumieniu przepisów o ochronie konkurencji i konsumentów. Polski Związek [...] jest podmiotem wykonującym zadania publiczne, a przez to objętym regulacją powyższego unormowania. Skarżący nadmienił, iż w wyroku NSA z dnia 05 kwietnia 2013 r., sygn. akt I OSK 89/13 podniesiono, że ustawodawca w art. 34 ustawy z dnia 13 października 1995 r. - Prawo łowieckie (Dz. U. z 2002 r. Nr 42, poz. 372 ze zm. - dalej "u.p.ł.") przekazał temu podmiotowi szereg zadań z zakresu administracji publicznej, w tym m. in.: zachowaniu i rozwoju populacji zwierząt łownych i innych dziko żyjących. Polski Związek [...] realizuje również inne zadania powierzone mu przez ministra właściwego do spraw ochrony środowiska. Wymienione zadania nałożone na Związek w drodze ustawy ze względu na ich cel mają charakter publiczny, dlatego informacja o działalności jego organów, określonych w ustawie, winna być udzielana na wniosek tak prasy, jak i każdego obywatela RP na podstawie przepisów u.d.i.p.

Stąd też w opinii skarżącego, przedmiotowy wniosek z dnia [...] jako dotyczący udzielenia informacji o charakterze publicznym i skierowany do podmiotu wykonującego zadania publiczne, pomimo, że pochodził od przedstawiciela prasy, podlegał rozpatrzeniu przez organ w trybie przewidzianym w u.d.i.p., a nie w trybie art. 4 u.p.p. Oznacza to, że brak odpowiedzi organu w ciągu 14 dni lub nie wykonanie żadnej z czynności o których mówią art. 13 - art. 17 u.d.i.p, w sprawie, jest bezczynnością lub przewlekłym prowadzeniem postępowania w tym przedmiocie.

W odpowiedzi na skargę organ - Zarząd Okręgowy Polskiego Związku [...] w K. wniósł o oddalenie skargi. W uzasadnieniu organ wskazał, że istotnie wnioskiem z dnia [...] redaktor naczelny Dziennika A zwrócił się do ZG PZ[...] z wnioskiem o udzielenie informacji. Organ podniósł, że pismem z dnia [...] Łowczy Okręgowy powiadomił stronę skarżącą o możliwości zapoznania się z całością materiałów w siedzibie zarządu, wskazując jednocześnie, że z uwagi na rok sprawozdawczo wyborczy i związane z tym prace prosi o wyrozumiałość. Pismo to zostało do redakcji doręczone w dniu [...].

Wojewódzki Sąd Administracyjny zważył, co następuje.

Zgodnie z art. 1 § 2 ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r. Prawo o ustroju sądów administracyjnych (Dz. U. Nr 153, poz. 1269 ze zm.) sądy administracyjne kontrolują działalność administracji publicznej. Ustawodawca przyznał tym sądom uprawnienia kontrolne wyłącznie w określonych prawem przypadkach. W treści art. 3 § 2 pkt 8 ustawy Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi ustawodawca określił właściwość sądów administracyjnych w przypadkach bezczynności organów. Wskazał, że kontrola działalności administracji publicznej przez sądy administracyjne obejmuje m.in. orzekanie w sprawach skarg na bezczynność organów w przypadkach określonych w art. 3 § 2 pkt 1- 4a) P.p.s.a. Oznacza to, że w sprawach, w których wydawane są decyzje oraz postanowienia, jak też w sprawach, w których wydawane są inne akty z zakresu administracji publicznej albo podejmowane czynności materialnotechniczne - możliwe jest zaskarżenie braku właściwego działania organu administracji. Uwzględnienie skargi w tym przypadku, w myśl art. 149 P.p.s.a., nakazuje sądowi administracyjnemu zobowiązanie organu do wydania w określonym terminie aktu lub dokonania czynności lub stwierdzenia albo uznania uprawnienia lub obowiązku wynikających z przepisów prawa, a nadto rozstrzygnięcia kwestii, czy bezczynność organu miała miejsce z rażącym naruszeniem prawa.

Przystępując do orzekania w sprawie zainicjowanej skargą na bezczynność organu sąd zobligowany jest zbadać: czy zachodzi jego właściwość w świetle brzmienia art. 3 § 2 pkt 8 P.p.s.a, czy organ będący adresatem wniosku jest legitymowany do żądanego działania, i czy w tego działania w istocie nie podejmuje. Ocena taka dokonana być musi na gruncie właściwego dla załatwienia sprawy prawa materialnego, gdyż ono rozstrzyga o legitymacji organu i wynikających z nich uprawnieniach i obowiązkach.

Ustalenie właściwego dla sprawy prawa wymagało przede wszystkim udzielenia odpowiedzi na następujące pytania:

1) czy podmiot będący autorem wniosku o udzielenie informacji zwracał się o udzielenie informacji w imieniu własnym, czy też w imieniu prasy;

2) czy podmiot, do którego skierowano wniosek należy do kategorii podmiotów zobowiązany do udzielenia informacji publicznej na podstawie przepisów u.d.i.p.;

3) czy żądana informacja stanowi informację publiczną w rozumieniu u.d.i.p.

W tym miejscu podkreślenia wymaga, że stanowisko zbieżne z prezentowanym w przedmiotowej sprawie wyraził tut. Sąd w wyrokach z dnia 14 stycznia 2015 r., sygn. akt IV SAB/Gl 168/14 i z dnia 25 lutego 2015 r., sygn. akt IV SAB 2/15 zapadłych w sprawie o tożsamym przedmiocie.

Przechodząc do istoty sporu zaznaczyć należy, że wniosek podpisany przez skarżącego z podaniem adresu i strony internetowej dziennika A oraz numeru rejestru (Rej. Pr. SO w G. nr [...]), sporządzony na papierze zaopatrzonym nagłówkiem firmowym ze szczegółowymi danymi gazety nakazuje Sądowi przyjąć, że nie został złożony przez wnioskodawcę działającego w imieniu własnym lecz jest to wniosek pochodzący od "prasy" w rozumieniu art. 7 ust. 2 pkt 1 ustawy Prawo prasowe.

Przy odpowiedzi na postawione powyżej drugie z postawionych pytań można posłużyć się stanowiskiem już utrwalonym w orzecznictwie sądów administracyjnych, gdyż kwestia czy Polski Związek [...] i jego organy, a w tym jego zarządy okręgowe należą do kategorii podmiotów zobowiązanych do udzielenia informacji publicznej została już jednoznacznie rozwiązana, a pogląd reprezentowany w wyrokach Naczelnego Sądu Administracyjnego skład orzekający w pełni podziela (por. wyroki NSA z dnia 18 września 2014 r., sygn. akt I OSK 2745/13, z dnia 5 kwietnia 2013 r. sygn. akt I OSK 89/13, czy z dnia 17 kwietnia 2007 r. sygn. akt I OSK 735/08 publ. CBOSA). Nie budzi bowiem wątpliwości, że Polskiemu Związkowi [...] (dalej PZ[...]) i jego statutowym organom przekazano na mocy ustawy z dnia 13 października 1995 r. Prawo łowieckie (tekst jedn. Dz.U. z 2013 r. poz. 1226 ze zm.) zadania z zakresu administracji publicznej. Zadania te określone zostały w art. 34 tej ustawy i ze względu na ich cel mają charakter publiczny.

Skład orzekający nie podzielił natomiast poglądu prezentowanego w orzecznictwie sądów administracyjnych o konieczności odrzucenia skargi ze względu na brak legitymacji biernej po stronie Zarządu Okręgowego PZ[...].

Jak zauważono w postanowieniu Sądu Administracyjnego w Gdańsku (z dnia 12 grudnia 2014 r., sygn. akt II SAB/Gd 189/14) skierowanie skargi na bezczynność Zarządu Okręgowego PZ[...] jest niedopuszczalne z uwagi na brak zdolności sądowej tego podmiotu. Stroną postępowania powinien być wyłącznie ten związek reprezentowany przez Zarząd Główny, gdyż w strukturze organizacyjnej zrzeszenia, wynikającej z treści art. 32a Prawa Łowieckiego podmiotowość prawną, a w konsekwencji zdolność sądową mają wyłącznie PZ[...] i koła łowieckie. Ze stanowiskiem tym nie można jednak zgodzić się biorąc pod uwagę wcześniej przedstawione rozważania dotyczące zakwalifikowania PZ[...] i jego organów statutowych, a w tym zarządów okręgowych do podmiotów należących do kategorii zobowiązanych pomyśli art. 4 u.d.i.p.

Jak stanowi art. 32 ust. 4 pkt 5 Statut PZ[...] określa w szczególności organy i ich kompetencje. Po myśli § 133 Statutu PZ[...] ustanowionego uchwałą XXI Krajowego Zjazdu Delegatów PZ[...] z dnia [...] organem tego związku jest okręgowy zarząd, którego zadania obejmują również zadania z zakresy administracji publicznej a m.in. opiniowanie projektów podziału województwa na obszary łowieckie, uzgodnienia z nadleśniczym zatwierdzania rocznych planów łowieckich, składania wniosków o wydzierżawienie obwodów łowieckich, organizowanie szkoleń dla członków organu, prowadzenie monitoringu zwierzyny i.t.p. Z tej przyczyny podmioty te, jako wymienione w art. 4 ust. 1 pkt 5 u.d.i.p. są samodzielnymi podmiotami zobowiązanymi do udostępnienia informacji publicznej, a ustawa ta nie uzależnia ich legitymacji z tego tytułu od posiadania zdolności sądowej w rozumieniu art. 25 § 1 i nast. P.p.s.a.

Oceniając natomiast charakter informacji, której udostępnienia domagał się skarżący, tj. kopii protokołów i podjętych uchwał z posiedzeń Zarządu Okręgowego PZ[...] odbytych w roku 2015, Sąd traktuje żądane informacje, jako informację publiczną w świetle ustawy o dostępie do informacji publicznej. Dotyczy ona bowiem działań prowadzonych przez podmiot, któremu ustawodawca powierzył wykonywanie zadań o charakterze publicznoprawnym. Tym samym organ w zależności od treści uchwał i ich związku z wykonywaniem zadań publicznych każdorazowo winien dokonać ich badania oraz oceny w aspekcie tego czy treść i charakter każdej z nich umożliwia jej udostępnienie w ramach ustawy o dostępie do informacji publicznej, czy wprost przeciwnie, albo też czy też występują ustawowe ograniczenia, które niejako determinują sposób załatwienia wniosku, o czym szerzej poniżej.

Przyjmując przy tym, że z żądaniem udzielenia informacji występowała prasa, żądana informacja stanowiła informację publiczną, a żądanie to skierowane było do podmiotu zobowiązanego do udzielenia informacji publicznej należało rozważyć kolejną kwestię, a to – czy kwestionowany w skardze brak działania adresata wniosku o udostępnienie określonej tam informacji należy oceniać na gruncie wskazanego w tym wniosku art. 4 ust. 1 art. 11 ust. 1 ustawy Prawo prasowe, czy też z uwzględnieniem przepisów u.d.i.p.

Dokonując analizy stanowiska judykatury odnoszącego się do przedstawionego problemu przypomnieć można, że za właściwy dla udzielenia prasie informacji (niezależnie od jej charakteru) przyjmowano początkowo tryb uregulowany w art. 4 ustawy Prawo prasowe (por. przykładowo wyrok NSA z dnia 17 kwietnia 2007 r. sygn. akt I OSK 735/06).

Mając jednak na względzie treść art. 3a ustawy Prawo prasowe, który wszedł w życie z dniem 01 stycznia 2002 r., a w którym określono, że w zakresie prawa dostępu prasy do informacji publicznej stosuje się przepisy ustawy o dostępie do informacji publicznej, nie można odmówić słuszności poglądowi przeciwnemu, zgodnie z którym w przypadku, gdy o udzielenie informacji publicznej występuje prasa, a adresatem wniosku jest podmiot mieszczący się w katalogu podmiotów określonych w art. 4 u.d.i.p. zastosowanie mają przepisy regulujące tryb dostępu do informacji publicznej, a więc u.d.i.p.

Wobec tego, iż sądy administracyjne nie działają z urzędu lecz ich kontrola inicjowana jest skutecznie wniesioną skargą przez legitymowany do tego podmiot Wojewódzki Sąd Administracyjny był nadto zobligowany dokonać oceny czy wobec wniosku o udzielenie informacji złożonego przez skarżącego, redaktor naczelny dziennika A posiadał legitymację do wniesienia skargi na bezczynność adresata wniosku.

Rozstrzygnięcie tych kluczowych dla sprawy kwestii wymagało odpowiedzi na wcześniej już postawione pytania, czyli: czy podmiot będący autorem wniosku o udzielenie informacji zwracał się o udzielenie informacji w imieniu własnym, czy też w imieniu prasy, a także czy zastosowanie w sprawie będzie miała ustawa Prawo prasowe czy ustawa o dostępie do informacji publicznej.

Odpowiedzi na pierwsze dwa pytania zostały już udzielone w powyżej przedstawionych rozważaniach. Sąd uznał bowiem, że złożony wniosek pochodzi od prasy w pojęciu zdefiniowanym na gruncie ustawy Prawo prasowe. Interes prawny w inicjowaniu postępowania sądowoadministracyjnego będzie miał zatem nie tylko autor wniosku lecz również "prasa". W spornym przypadku jest to dziennik, który reprezentowany jest przez redaktora naczelnego kierującego tą gazetą (vide art. 25 ust. 1 ustawy Prawo prasowe). Także Sąd przesądził wyżej, że w sprawie zastosowanie znajdują przepisy ustawy o dostępie do informacji publicznej, gdyż tryb określony w art. 4 ustawy Prawo prasowe znajduje zastosowanie w przypadku, gdy prasa zwraca się do podmiotów spoza katalogu podmiotów zobowiązanych na podstawie art. 4 u.d.i.p. i o inne informacje niż informacja publiczna.

Złożona zatem przez redaktora naczelnego dziennika A skarga jest skargą legitymowanego podmiotu wniesioną na podstawie przepisów ustawy o dostępie do informacji publicznej (por. stanowisko Naczelnego Sądu Administracyjnego zaprezentowane w postanowieniu z dnia 12 kwietnia 2013 r. sygn. akt I OSK 319/13 publ. CBOSA). W ocenie składu orzekającego słusznie też przywoływane w skardze.

Na gruncie tej ustawy sprawa inicjowana jest wnioskiem strony. Prawo dostępu do informacji publicznej zagwarantowane na poziomie konstytucyjnym przysługuje obywatelowi (każdemu, jak precyzuje art. 2 u.d.i.p.). a regulacja zawarta w tym akcie nie zawiera żadnych wymagań formalnych wniosku (poza utrwaleniem go w formie pisemnej). Wniosek o udzielenie informacji w trybie ustawy o dostępie do informacji publicznej nie stanowi podania w indywidualnej sprawie administracyjnej w rozumieniu art. 63 ustawy z dnia 14 czerwca 1960 r. Kodeks postępowania administracyjnego (tekst jedn. Dz. U. z 2013 r. poz. 267, ze zm., dalej: Kpa) i nie wszczyna postępowania administracyjnego (por. wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 10 stycznia 2007 r., sygn. akt I OSK 50/06 publ. CBOSA). Wniosek złożony w trybie u.d.i.p. wymaga natomiast niezwłocznego załatwienia w formach przewidzianych w tym akcie.

Bezczynność po stronie podmiotu zobowiązanego do załatwienia wniosku o udostępnienie informacji publicznej przejawia się nie tylko brakiem podjęcia jakichkolwiek działań zmierzających do załatwienia sprawy lecz także wtedy, gdy organ nie dokonuje tego we właściwej, przewidzianej prawem formie. W piśmiennictwie prawniczym przyjmuje się, że z bezczynnością podmiotu zobowiązanego do udzielenia informacji publicznej mamy do czynienia, gdy w prawnie ustalonym terminie podmiot ten nie podjął żadnych czynności w sprawie lub prowadził postępowanie w sprawie, ale mimo istnienia ustawowego obowiązku nie zakończył go wydaniem w terminie przewidywanej prawem decyzji lub też innego aktu, albo nie podjął stosownej czynności. Na podkreślenie zasługuje przy tym fakt, że dla skuteczności skargi na bezczynność nie ma znaczenia okoliczność wskazująca na powody, dla których określony akt nie został podjęty lub czynność dokonana, a w szczególności czy bezczynność została spowodowana "zawinioną lub też niezawinioną opieszałością podmiotu", czy też wiąże się z jego przeświadczeniem, że stosowny akt lub czynność w ogóle nie powinny zostać dokonane (vide T. Woś, H.Knysiak-Molczyk, M.Romańska "Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi. Komentarz", Wydawnictwo Prawnicze LexisNexis Warszawa 2005, s. 86). Okoliczności te mogą mieć natomiast znaczenie dla oceny charakteru bezczynności przypisanej zobowiązanemu do właściwego działania podmiotowi.

Konstatując jawi się potrzeba podkreślenia, że w wyroku uwzględniającym skargę na bezczynność nie jest możliwe określenie, w jaki sposób powinna być rozpoznana sprawa, w której organ pozostaje w bezczynności. W tym przypadku, art. 149 P.p.s.a., nakazuje sądowi administracyjnemu zobowiązanie organu do załatwienia sprawy we właściwej na gruncie omawianej ustawy formie, we właściwym terminie, a nadto rozstrzygnięcie kwestii, czy bezczynność organu miała miejsce z rażącym naruszeniem prawa.

Przypomnieć tu tylko można, że załatwienie sprawy z wniosku o udostępnienie informacji publicznej przybiera następujące formy:

1) czynności materialno-technicznej, jaką jest udzielenie informacji publicznej;

2) pisma informującego, że wezwany podmiot nie jest zobowiązany do udzielenia informacji, gdyż nie jest to informacja publiczna, nie dysponuje informacją albo nie jest podmiotem, od którego można jej żądać;

3) pisma informującego, że istnieje odrębny tryb dostępu do żądanej informacji.

W sytuacji odmowy udostępnienia informacji, względnie umorzenia postępowania o udostępnienie informacji, adresat wniosku zobowiązany jest do wydania decyzji administracyjnej przewidzianej w art. 16 ust. 1 u.d.i.p., a w konsekwencji tego, tylko w tych przypadkach, do stosowania przepisów kodeksu postępowania administracyjnego.

Nie jest zatem załatwieniem wniosku strony skarżącej pismo Łowczego Okręgowego z dnia [...] zawiadamiające stronę skarżącą o możliwości zapoznania się z całością materiałów w siedzibie zarządu.

Zdaniem Sądu, w stanie faktycznym sprawy nie można postawić organowi zarzutu rażącego naruszenia prawa w związku z dostrzeżoną bezczynnością. Za rażące naruszenie prawa w rozumieniu przepisu art. 149 P.p.s.a. można bowiem jedynie uznać oczywiste niezastosowanie przepisów lub zastosowanie ich w sposób niewątpliwie nieprawidłowy. Jako rażące naruszenie prawa traktowany jest stan, w którym bez żadnej wątpliwości i wahań można powiedzieć, bez potrzeby odwoływania się do szczegółowej oceny okoliczności sprawy, że naruszono prawo w sposób oczywisty (tak: NSA w wyroku z dnia 21 czerwca 2012 r., sygn. akt I OSK 675/12, LEX nr 1218894).Takich cech, tj. oczywistości w naruszeniu prawa, nie sposób przyjąć w kontrolowanym stanie faktycznym.

Skoro skarga uznana została za skuteczną należało orzec jak w sentencji na podstawie art. 149 P.p.s.a.

O kosztach postępowania Sąd orzekł na podstawie art. 200 w zw. z art. 205 tej ustawy oraz § 14 ust. 2 pkt 1 lit. c) rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu (tekst jedn. Dz. U. z 2013 r. poz. 490 ze zm.).